فال حافظ را بهتر بشناسیم / آداب صحیح گرفتن فال حافظ و چگونگی تفسیر آن
فال حافظ را بهتر بشناسیم
فال حافظ را بهتر بشناسیم فال زدن و مشورت خواستن از کتاب‌های مورد احترام و علاقه عامه، چون کتاب‌های دینی و دیوان شاعران، سنّتی دیرینه است.
۱ – گستره
در قلمرو زبان فارسی (ایران فرهنگی)، غیر از قرآن که با آن استخاره می‌کنند، برای فال زدن بیش از هر کتاب دیگری، از دیوان حافظ استفاده می‌شود.
در خود دیوان حافظ نیز بارها به اصطلاحِ فال زدن اشاره شده است.
۲ – تاریخچه
ظاهراً فال گرفتن از دیوان حافظ، از مدت کوتاهی پس از درگذشت او رایج شده است
از حدود هفتاد سال پس از درگذشت حافظ، گزارش‌هایی از فال حافظ زدن به دیوان او در متون رسمی تاریخی آمده است.
از دوره صفویه به بعد، درباره تفأل به دیوان حافظ، حکایت‌های بسیار و بعضآ شگفت‌آوری پیوسته نقل می‌شده است که برخی از آن‌ها سخت مشهورند.
حسین کفوی در اواخر قرن دهم، قریب به ۱۴۰ حکایت از این دست را در کتابی به ترکی گرد آورد و نویسندگان دیگر ترک، شرح‌هایی نیز بر آن‌ها نگاشتند.
در رساله لطیفه غیبی اثر محمد بن محمد دارابی، از معاصران شاه عباس دوم صفوی، نیز حکایاتی از این دست آمده است.
۳ – باور عامیانه
باور عامیانه ایرانیان بر آن بود که حافظ از نیت و نیاز همگان خبر دارد و از همین روست که او را لسان الغیب خوانده‌اند.
۴ – در عصر حاضر
تفأل به دیوان حافظ، امروزه نیز متداول است، هر چند جنبه سرگرمی و تفنن برانگیزه‌های دیگر در این کار غلبه دارد
فال زدن به دیوان حافظ، یا در هنگام برگزاری جشن‌ها به ویژه در تیر ماه سیزّه‌شو (تیرگان)، چهارشنبه آخر صفر، شب یلدا، چهارشنبه سوری و…
انجام می‌شود، یا آن‌که عده‌ای به مناسبتی، مثلا در شب‌نشینی‌های خانوادگی یا دوستانه، دور هم جمع می‌شوند و فال می‌گیرند.
۵ – فال‌خوان
بنا بر سنّت، فال‌خوانی کار هر کسی نیست؛ فالْ‌خوان (اصطلاح فال‌گیر در این مورد به کار نمی‌رود)، غالباً فرد باسواد و محترمی است که نزد حاضران در جمع، حائز ارج و اعتبار است.
معمولا در خانواده‌ها، کار فال خواندن بر عهده بزرگ و ریش‌سفید خاندان نهاده می‌شود.
۶ – شیوه
فال‌خوان، برای هر یک از حاضران در مجلس، یا از سمت راست و به ترتیبی که افراد در مجلس نشسته‌اند، یا به ترتیب سن و موقعیت اجتماعی حاضران، یا بر حسب قرعه فال می‌گیرد.
گاه برای افراد غایب نیز فال می‌گیرند.
فال‌خوانی و انتخاب غزل نیز آداب و شرایطی دارد.
فال‌خوان، دیوان حافظ را هم‌چون کتابی مقدّس در دست می‌گیرد و رو به قبله می‌نشیند، ابتدا صاحب فال، نیت می‌کند و سپس فال‌خوان با سر انگشت و معمولا با چشمان بسته، صفحه‌ای را نشان می‌کند و می‌گشاید.
غزلِ فال، اولین غزل درج شده در صفحه راست است و اگر شروع غزل از صفحه قبل باشد، فال‌خوان یک ورق به عقب بر می‌گردد و غزل را از مطلع آن می‌خواند.
غزلی را که پس از غزل فال قرار دارد، شاهد فال تلقی می‌کنند
۷ – باورهای غلط
بنا بر باور عامیانه، در تفأل به دیوان حافظ، باید او را به شاخ نبات، که معشوق وی بوده، قسم داد و گرنه فال، وصف الحالِ نیت کننده در نخواهد آمد؛ هم‌چنین قَسَم‌های متنوع دیگر و نیز نذرهایی برای مزار حافظ در این‌باره معمول بوده است
گفته شده عبارت رایج در این قَسَم‌ها، «آینده مرا خوب بنواز»، حاکی از آن است که حافظ، نوازنده و خواننده بوده و چون در آن روزگار حافظ لقب خوانندگان بوده است، او را حافظ خوانده‌اند
۸ – تشخیص دلالت غزل
تشخیص دلالتِ غزل فال و پذیرفتن آن، به فحوای غزل بستگی دارد که طبعآ فرد صاحب فال، آن را بنا بر وضع روحی و شرایط عاطفی و احساسی خود تعبیر می‌کند و معمولا همواره بیت، مصرع یا عبارتی از غزل را وصف الحال خود می‌یابد و به اصطلاح، از خواجه جواب می‌گیرد.
۹ – پژوهش‌های مستند
نخستین پژوهش مستند درباره فال زدن به دیوان حافظ، که در ۱۳۶۷ ش به سرپرستی محمود روح‌الامینی با بررسی بیش از دو هزار سند از سراسر ایران و تحلیل ۱۰۵ سند انجام گردید، در ۱۵۰ صفحه در ۱۳۶۹ ش در تهران منتشر شد.
این خبر توسط شهروند خبرنگار ارسال شده و صحت آن توسط پایگاه خبری خبریفا رد یا تائید نمی شود |
